“Hoe ga je als voorganger in een gemeente om met informatie, met relaties, met financiën, en voor welke ethische keuzes kun je daarbij komen te staan? Het vak Ethiek van de pastor gaat in de kern over het gedrag van de pastor in allerlei situaties in de gemeente.” Aan het woord is emeritus-voorganger Regien Smit, die recent voor de derde keer als gastdocent van het Baptisten Seminarium het vak Ethiek van de pastor verzorgde.

Stilgezet

De groep studenten bestond ook afgelopen editie weer uit een gemêleerd gezelschap. “Het is leerzaam voor studenten theologie, maar ook voor voorgangers, pastoraal werkers en bijvoorbeeld jeugdwerkers die al aan het werk zijn.” Harm Bakker, die afgelopen voorjaar deelnam, hoort tot beide categorieën: na de opleiding theologie die hij al aan de Christelijke Hogeschool Ede heeft afgerond, volgt hij nu een ‘maatwerktraject’ aan het Baptisten Seminarium, en daarnaast werkt hij als pastoraal werker. “Ik vind het heel waardevol dat je bij dit vak echt even stilgezet wordt om na te denken over alle ethische zaken die je tegenkomt en hoe je daarmee omgaat. Ik heb een hulpverleningsachtergrond en vaak ben je gewoon actief aan het werk met je beroep. Het is dan goed om jezelf en ook je team af en toe kritisch te bevragen: waarom doen we het eigenlijk op deze manier, is het ethisch helemaal zuiver, wat zou er anders kunnen?”

Omgaan met informatie

Het vak telt drie masterclasses, waarin zowel theorie en praktische casussen worden uitgediept. “De eerste gaat over het omgaan met informatie”, vertelt Regien. “Voorgangers en pastors hebben een ambtsgeheim. Zeker als je formeel bent aangesteld geldt dit heel zwaar: het is zelfs voor de wet strafbaar als je dit schendt. Maar het begint al heel klein met de vraag: welke informatie geef je eigenlijk door? We bespreken met elkaar het principe dat degene van wie de informatie komt er eigenaar van blijft, en dat niemand anders het recht heeft om het door te vertellen. Of het nu gaat om geheimen of om een huwelijksaankondiging of ziekenhuisopname die je ter ore komt. Dit kan voor de studenten echt een eyeopener zijn. Als ze er na het college bij zichzelf op gaan letten, merken ze pas goed hoe gemakkelijk je een nieuwtje doorvertelt.”

Harm vult aan: “We hebben het in dat kader ook gehad over rolverwachtingen en ethische dilemma’s: mensen gaan er op basis van je rol vanuit dat je betrouwbaar met informatie omgaat en dat moet ook. Maar terwijl je als pastor dingen over iemand weet, ben je misschien ook deel van de gemeenteleiding – dat kan conflicteren. Ik ben zelf nu meer bewust bezig met de afweging wat ik wel en niet binnen het pastoraal team deel.”

Omgaan met relaties

Het tweede college gaat over omgaan met relaties. Regien: “Een onderwerp dat extra actueel en gevoelig is, vanwege alle onthullingen rondom grensoverschrijdend gedrag in de samenleving. Ook in pastorale relaties komt veel misbruik voor – je zit in een bepaalde asymmetrie, waardoor je gemakkelijk in een glijdende schaal komt. We bespreken uitgebreid hoe je de grenzen moet bewaken, en welke visies op te intieme of seksuele relaties binnen het pastoraat je blik kunnen vertroebelen. Beschouw je daders van grensoverschrijdend gedrag bijvoorbeeld als seksuele roofdieren en denk je van jezelf dat jij zo niet bent, dan kun je je alertheid verliezen. Of wat ook gebeurt, is dat een dader zichzelf wijsmaakt dat de pastorant die intimiteit nodig heeft, dat je haar of hem ermee helpt. Maar dat is nooit zo! Als christenen geloven we dat seks en intimiteit alleen in een duurzame relatie thuishoren, terwijl een pastorale relatie tijdelijk hoort te zijn. De gouden regel is dan ook: zodra er intimiteit bij komt, is de pastorale relatie voorbij. Oók als pastor en pastorant single zijn en zich tot elkaar aangetrokken voelen – wat op zich dus geen probleem is – dan is het het beste om de relatie die ontstaat in de openbaarheid te brengen en het pastoraat aan iemand anders over te dragen. Overigens denken we ook na over onschuldige lichamelijke aanraking – een arm om iemand heen, mag dat dan helemaal niet?”

“Ook hebben we erbij stilgestaan dat je door je functie invloed hebt die je op een verantwoorde manier moet invullen”, vult Harm aan. “Zo heeft jouw standpunt in een discussie een zeker gewicht. Daar hebben we het aan de hand van een concrete casus uitgebreid over gehad. Als pastor kun je natuurlijk wel aangeven hoe jij erin staat, maar doe dat niet manipulatief. Als je bijvoorbeeld de Bijbel erbij haalt, ga daar dan zuiver mee om.”

Omgaan met financiën

De derde bijeenkomst staat in het teken van financiën. “Het is belangrijk dat je als pastor niet in een afhankelijke positie komt doordat gemeenteleden je wat geven”, zegt Regien. “Dat kan gaan om een aanbod om iemands vakantiehuis in Frankrijk te gebruiken. Om een gift die je krijgt aangeboden na het verzorgen van een rouw- of trouwdienst. Of om iemand die je via een testament iets wil nalaten. Mensen hebben hier over het algemeen helemaal geen andere bedoeling mee, maar je moet er alert op zijn wat dit met je vrijheid als pastor doet. Wat als er even later iets in de gemeente speelt waar die specifieke persoon een heel sterke mening over heeft – word je dan beïnvloed door de financiële relatie die is ontstaan?”

Dicht bij de praktijk

Harm: “Naast dat we de nodige literatuur aangereikt kregen, bijvoorbeeld over ambtsopvatting en sociale structuren, moesten we ook iedere les een uitgewerkte concrete casus indienen. Die bereidde je in tweetallen voor. Het mocht een casus uit je eigen omgeving zijn, maar bijvoorbeeld ook iets uit de krant. Naar aanleiding van de theorie gingen we daar tijdens de colleges over in gesprek. Zo bleven we steeds heel dicht bij de praktijk. En door de goede en veilige sfeer in de groep was er alle ruimte om te delen waar je zelf tegenaan loopt, wat je lastig vindt. Heel waardevol.”

Pittige eindopdracht

Tot slot verwerken de studenten alle materie in een ‘behoorlijk pittige eindopdracht’. Regien: “Daarin vraag ik ze een casus van zichzelf uit te werken: een ethisch dilemma dat ze hebben meegemaakt. In de ik-vorm beschrijven ze wat ze in die situatie hebben gedaan en analyseren ze vervolgens of dat juist was, door de diverse waarden af te wegen en de keuzes die ze hebben gemaakt kritisch te beoordelen. Ik beschouw dit als een serieuze oefening om ze voor te bereiden op toekomstige situaties. Alleen door er diep over na te denken leer je dit scherp te zien. Ik geef daarbij ook aan ieder individueel nog uitgebreide feedback op de eindopdracht, als een laatste stukje van de opleiding. Zo wil ik ze een instrumentarium geven dat ze er in voorkomende gevallen steeds weer bij kunnen pakken.”

Hoewel Harm het ook een pittige opdracht vond, heeft hij er veel van geleerd. “Regien zei dat we het zo persoonlijk mogelijk moesten maken – dat heb ik gedaan en het gaf mij de mogelijkheid om de situatie vanuit andere perspectieven tegen het licht te houden. Toen de situatie speelde, wrikte het bij mij al een beetje, en bij het schrijven van de opdracht heb ik de conclusie getrokken dat ik het beter anders had kunnen aanpakken. Mooi om zo op een constructieve manier te analyseren en ervan te leren voor een volgende keer.”

Het vak Ethiek van de pastor wordt begin 2026 opnieuw aangeboden en kan ook in het kader van Permanente Educatie worden gevolgd.

Gerdien Karssen
Communicatiemedewerker Unie-ABC