Kijk je dan echt alles? Die vraag krijg ik nog wel eens te horen als ik vertel dat ik filmrecensies schrijf voor het Nederlands Dagblad. Tenminste, als mijn gesprekspartner christen is. Het schetst iets van de spanning die er blijkbaar voor veel christenen bestaat tussen hun geloof en een bezoekje aan de bioscoop of een avondje Netflixen op de bank. Het gaat dan met name om de drieslag ‘geweld, grof taalgebruik en seks’. Daar zou je je als christen verre van moeten houden en dus ontstaat er ongemak als juist die zaken soms zo onverbloemd op het witte doek te zien zijn.
Film als gesprekspartner
Al sinds het vroege begin van de film is deze houding ten opzichte van film onder christenen bekend. Robert K. Johnston, een Amerikaanse theoloog die gespecialiseerd is in film, omschrijft dit als ‘vermijding’ in zijn boek ‘Reel Spirituality: Theology and Film in Dialogue’. Hij laat echter zien dat er ook andere houdingen mogelijk zijn en dat die in de loop van de geschiedenis onder gelovigen zichtbaar zijn geworden. Naast compleet vermijden, is het bijvoorbeeld mogelijk een schifting aan te brengen, om zogezegd de krenten uit de pap te halen. Je ‘waarschuwt’ voor wat niet door de beugel kan, maar staat wel open voor wat film kan brengen. Wanneer film wordt gezien als een gelijkwaardige gesprekspartner voor geloof of theologie ontstaat er ruimte voor een ‘dialoog’. Wat kan er over en weer geleerd worden van elkaar?
De ontwikkeling staat daar echter niet stil. Is film niet een op zichzelf staande kunstvorm die je in de eerste plaats op zijn esthetische kwaliteiten moet beoordelen en waaruit je je, als gelovige, zaken kunt ‘toe-eigenen’? Of is het zelfs mogelijk dat door film een ‘ontmoeting met God of het goddelijke’ tot stand kan komen? Dit sluit aan bij het gedachtegoed van predikant en hoogleraar Paul Tillich die tijdens de Eerste Wereldoorlog een schilderij van Boticelli zag en de ervaring die dit bij hem opriep haast een openbaring noemde. Later schreef hij: ‘Ik begon met ervaringen van het heilige en bewoog van daaruit naar het idee van God en niet andersom’.
Meer dan een avondje popcornvermaak
Nog steeds wordt onder christenen zeer verschillend gedacht over film - en laat iedereen daar ook zeker vrij in zijn - maar na ruim acht jaar recensiewerk ben ik alleen maar verder overtuigd geraakt van het feit dat film kijken meer is dan een avondje simpel popcornvermaak. Film heeft in ieder geval de potentie meer te zijn dan dat. En aangezien film inmiddels een ingeburgerd medium onder christenen van allerlei pluimage is, is het wijs en noodzakelijk om het gesprek ermee vanuit een gelovige houding en achtergrond serieus te nemen. Dan mag er best af en toe gewaarschuwd of gemeden worden (dat doe ik zelf ook!), maar is het vaak veel vruchtbaarder om een gesprek aan te gaan. Over wat roeping is of wie geroepen kan worden aan de hand van de jeugddelinquent die zich voordoet als priester in het Poolse Corpus Christi. Of na te denken over verlangen, liefde en echtheid door het leven van een kleermaker die met hart en ziel verbonden is met zijn ernstig zieke vrouw, maar onder ogen moet zien dat een geheim hun relatie onder spanning zet in het Marokkaanse The Blue Caftan. Misschien is het zelfs wel mogelijk om ons iets toe te eigenen van wat we zien gebeuren in deze contexten die zo compleet anders zijn dan de onze? Of blijkt er in die donkere bioscoopzaal onverwacht een klein straaltje goddelijk licht te schijnen.
Ja, ik kijk dus zo’n beetje alles, maar niet zonder kritische blik. En ik kan zeggen dat het mijn leven verrijkt heeft. De Amerikaanse filmcriticus Roger Ebert noemde films ‘empathiemachines’. Al die verhalen, al die levens ... ze maken je milder en barmhartiger. Ze helpen om te voldoen aan het grote gebod: God liefhebben met al je kracht en je naaste als jezelf.
Jaap-Harm de Jong is gastdocent betrokken bij het Baptisten Seminarium en werkt daarnaast o.a. als filmrecensent voor het Nederlands Dagblad.
- In een nascholing aan de Theologische Universiteit Utrecht wil Jaap-Harm predikanten helpen films beter te leren ‘lezen’ en te zien hoe die vervolgens vruchtbaar ingezet kunnen worden in de prediking. Zie voor meer informatie en de mogelijkheid je aan te melden: Unie-ABC - Verlangen en echtheid in film en prediking
- Met Marijn Vlasblom en Jan Martijn Abrahamse sprak Jaap-Harm uitgebreid over het onderwerp ‘De Bijbel in de Bioscoop’ voor de podcast van ‘Begrijpend Leven’: Begrijpend Leven - #14 - De Bijbel in de Bioscoop?! met Jaap-Harm de Jong en Jan Martijn Abrahamse