Corona en schuld
Geschreven door Wout Huizing
Dagelijks volg ik een ‘liveblog corona’ met de laatste nieuwsberichten over de ontwikkelingen in Nederland en in de wereld over het virus dat ons in de ban houdt. Persoonlijk ben ik ongelooflijk dankbaar dat ik nog geen enkele test heb hoeven laten afnemen. Met mij gaat het goed en tegelijk weet ik dat er geen enkele garantie is dat dit zo blijft.
Ervaringen delen
Via mijn andere werk voor de christelijke vereniging van zorgaanbieders Reliëf ben ik zeer betrokken bij mensen die werken in de zorg. Regelmatig zijn we vanuit Reliëf betrokken bij het nadenken over ethische vragen en dilemma’s die aan de orde zijn binnen ziekenhuizen en zorginstellingen. Gisteren organiseerden we een online sessie voor geestelijk verzorgers om ervaringen te delen hoe zij individuele medewerkers en zorgteams (kunnen) ondersteunen in deze tijd waarin er zo veel op hen afkomt.
In sommige instellingen is er volop aandacht voor die ondersteuning en leeft het besef dat medewerkers het nodig hebben hun ervaringen te kunnen delen. Een individueel gesprek of een teamontmoeting kan een uitlaatklep zijn om zich uit te spreken en even aandacht te geven om te laten doordringen wat er allemaal gebeurt. In andere instellingen lijkt het motto te zijn om dóór te gaan: er is geen tijd om stil te staan, er moet nú gehandeld worden en door de schaarste aan personeel is tijd kostbaar en noodzakelijk voor de directe zorg.
Veel geestelijk verzorgers blijken in gesprek, organiseren een teamgesprek en soms zijn er – indrukwekkende - rituelen om stil te staan bij het afscheid van mensen die aan corona zijn overleden.
Bewoners of collega's besmet
In de online sessie werd gevraagd welke thema’s in de gesprekken oplichten. Dat zijn er vele. Met name gevoelens van onmacht, angst en onzekerheid, onbegrip, grote werkdruk en… schuld. Op verschillende manieren is er sprake van schuld en schuldgevoelens.
- Er zijn medewerkers die zich afvragen of zij bewoners of collega’s hebben besmet. Zij vermoeden dat zij een rol hebben gespeeld als bron van besmetting en de vraag knaagt hoe collega’s nu over hen denken. Het knaagt ook aan henzelf: wat heb ik verkeerd gedaan? Had ik het kunnen voorkomen? Je voelt je schuldig.
- Ook zelf ziek thuiszitten en via de contacten horen hoe het op het werk en in de zorg voor mensen met wie je verbonden bent gaat roept schuldgevoelens op. Je kunt niets doen. Je staat aan de rand en kijkt toe. Je beseft dat de werkdruk voor anderen nu hoog is en je niet mee kunt werken. Je voelt je schuldig.
- En hoe reageer je als je bedenkt dat je je naasten hebt besmet omdat jij het virus hebt opgelopen in je werk, maar die naasten hebben ernstige klachten terwijl jijzelf redelijk snel weer bent hersteld? Je moest zelf in quarantaine, maar ook je gezin. Je voelt je schuldig.
Schuld is een centraal thema in de gesprekken met zorgmedewerkers. Wat is de reactie op mensen die zich schuldig voelen? Het is best ingewikkeld, de verhouding van schuld en schuldgevoel. Waarom noemt de één iets schuld en de ander niet? Waar haken die schuldgevoelens aan? Wat kun je voor elkaar doen als schuld wordt benoemd? Er is sprake van schuldbesef, het weten dat een eigen daad kwaad heeft berokkend. Er is ook schuldgevoel, het lijden over wat je wel of juist niet hebt gedaan.
Een hele serie begrippen hangen hiermee samen: spijt, berouw, (gewetens)wroeging, schaamte, zelfverwijt.
Schuld in de Bijbel
Schuld is ook binnen het christelijk geloof een centraal thema. In de kerk is altijd veel over zonde en schuld gesproken. Er is eindeloos veel over te zeggen en talloze voorbeelden staan in de Bijbel. Van Kaïn (‘mijn schuld is te groot om te dragen’ Gen. 4:13) tot de profeten die schuld aanwijzen (Nathan tegen David) tot aan Paulus die duidelijk maakt dat de hele wereld schuldig staat voor God (Rom. 3: 9-23).
Soms lijkt het erop dat het kenmerk van de geloofshouding het schuldbesef moet zijn. Het breder Bijbels kader lijkt me dat ons wordt aangereikt dat God een verbond met mensen sluit, een relatie aan gaat. Eerst met Israël en vervolgens in wijder perspectief met heel Gods mensheid. God belooft zijn trouw. Hij zal er zijn met zijn zegen en bevrijding. En verwacht dat mensen er voor Hem zullen zijn en dat ze God en hun naaste zullen liefhebben. Schuld is niet een voor altijd vaststaande situatie en zonde en schuld zijn in hun meest vernietigende en definitieve vorm al voorbij en liggen sinds Christus achter ons (Rom. 6:2, 18, 22).
Oog voor mensen in de zorg
Goed om dat als gelovige te weten en daaruit te willen leven. Maar wat betekent dit voor ons in het contact met mensen die zich in deze ‘coronatijden’ schuldig voelen?
‘Als één lid lijdt, lijden alle anderen mee’ (1 Kor. 12: 26 ) klinkt vaak als we elkaar oproepen mee te leven met iemand die ziek is of het moeilijk heeft. Dat geldt wat mij betreft ook in de huidige situatie. Hebben we vanuit de gemeente oog voor mensen die in de zorg werken en voor wat zij momenteel mee- en doormaken? Zijn we er voor hen om erkenning te geven aan hun inzet, maar maken we ook ruimte voor hun gevoelens van onmacht, tekortschieten en schuld? Een kans om met elkaar opnieuw te doordenken wat geloven kan beteken in het omgaan met (gevoelens van) schuld.
Wout Huizing is als docent verbonden aan het Baptisten Seminarium en werkzaam als stafmedewerker bij Reliëf, christelijke vereniging van zorgaanbieders. (zie www.relief.nl/corona).