‘U moet u niet aanpassen aan deze wereld, maar u veranderen door uw gezindheid te vernieuwen om zo te ontdekken wat God wil…’ Rom.12:2
We leven in een zieke wereld
In deze blog zoom ik wat eenzijdig in op de problematische kant van de wereld. Want de wereld is enerzijds heel mooi en er gebeuren ook altijd weer mooie dingen die God werkt in zijn schepping. Anderzijds hebben we ook te maken met een zieke wereld.
Wat is er toch wat de wereld zo ziek maakt? En wat is er ziek in onze samenleving? Hoe werkt dit door op onze jongeren en op ons, die met elkaar de gemeente van Jezus Christus zijn? Hoe kunnen we hier een antwoord op vinden voor onszelf en onze omgeving? Hoe kunnen we met alle generaties in onze gemeente onze gezindheid vernieuwen naar het beeld van Jezus Christus? Laten we eerst enkele diagnoses bekijken.
Angststoornis
In een eerdere blog spraken we al over Jonathan Haidt en zijn boek ‘Generatie Angststoornis’. In dit boek legt hij de zere vinger op de gevolgen van de digitale wereld voor onze kinderen. De vier fundamentele schadeposten van onze schermgerichte cultuur die de wetenschap op het spoor is, zijn:
- Sociale problemen (achterstand)
- Slaapgebrek
- Aandachtsproblemen
- Verslaving
Deze kunnen we nog onderverdelen in onder meer isolatie, angst/fobie, verzwakking van identiteit, druggebruik en zelfvertrouwen en ADHD. Meerdere malen krijg ik terug van ouders dat jongeren ‘belvrees’ hebben. Door sociale angst durven ze niet meer een normaal gesprek te voeren over de telefoon.
Natuurlijk laat ik nu achterwege dat er ook zegeningen zijn van de digitale wereld. Daar mogen we dankbaar om zijn. Maar de situatie is nu ook zo, dat we serieus aandacht mogen hebben voor de zieke kant hiervan door onbegrensd gebruik. We consumeren ons ziek.
Onze regering heeft dit signaal ook opgepakt en na een debat in het voorjaar neoliberaal besloten om geen sterke afspraken te maken, maar hierop te reageren met adviezen voor bewust schermgebruik bij kinderen. Verstopt op deze website, besproken in het nieuws en zichtbaar tijdens reclames met deze filmpjes van de campagne ‘Blijf in beeld’.
Schermcultuur zorgt voor vervlakking van onze spiritualiteit
Jonathan Haidt legt in zijn boek ook een verband tussen onze schermcultuur en vervlakking in de spiritualiteit: Het schermgerichte leven leidt tot spirituele uitholling, niet alleen bij jongeren maar bij ons allemaal (p.231). Het probleem van onze jongeren is dus ook het probleem van ons ouderen. Ook wij leven behoorlijk aangepast aan deze wereld. En ook wij dragen daar de gevolgen van in ons eigen leven.
Deze ziekte heeft diepere oorzaken
Iemand die verder gaat waar Jonathan Haidt stopt, is de Koreaans-Duitse filosoof Byung-Chul Han. Han stelt dat de schermcultuur en digitalisering een onderdeel is van een groter probleem. Hij stelt dat onze maatschappij een extreme prestatiemaatschappij is geworden. De prestatiedwang is inmiddels verinnerlijkt en we buiten onszelf uit met populaire ziektes waar burn-out, depressie, narcisme en ADHD opvallende symptomen van zijn. Han wijst naar de politiek van het neoliberalisme die deze cultuur versterkt. De economie beheerst alle vlakken van het leven. Zelfs vakanties, uitjes en meditatie-apps, worden een verdienmodel.
Enkele voorbeelden: Busreisjes die goedkoop zijn omdat er tijdens de reis veel producten worden aangeboden zodat de ‘consumenten’ naar huis gaan met deze nieuwe producten. Reclames die zich online en offline opdringen, zodat we verlangen wat we daarvoor nog niet nodig hadden. Influencers die flink worden gesponsord om - niet zonder leugens - hun producten aan onze jongeren te verkopen (zoals skincare routines). Zo worden we al vroeg gevormd tot consument.
Ook de digitalisering heeft invloed op onze democratie, transparantie, data die onze publieke wereld met algoritmes vormen, sturen en controleren.
In zijn boek ‘De verdwijning van rituelen’ wijst Han op een ander gevolg van onze neoliberale samenleving. Rituelen verdwijnen en worden opgeslokt door efficiënte tijd. Ook ziekte, creativiteit, retraite en het ‘niets doen’ passen moeilijk bij deze prestatiedruk. Het belang van rituelen is dat zij onze ervaringen ordenen, vormgeven aan onze tijd, ruimte en onze relaties voeden. Ze maken ruimte tegen de druk van efficiëntie en prestatie. Prestatie hoort niet ons uitgangspunt te zijn, maar rust. Hierbij verwijst Han ook naar de sabbatsrust. In onze tijd zien mensen zichzelf steeds meer als ondernemers van hun eigen leven zonder vaste tradities en zonder vaste vorm. Tradities worden ongemakkelijk in een cultuur van persoonlijke authenticiteit. Hierdoor verschraalt de gemeenschappelijkheid en verliezen we manieren om samen betekenis te ervaren.
Het voert te ver om in een blog deze scherpe analyses uit te werken. Han sluit aan en geeft correcties op het monumentale boek van Charles Taylor ‘De Seculiere Tijd’ die deze ontwikkeling vanaf 1200 stap voor stap beschrijft tot aan het begin van deze eeuw. In januari verschijnt de Nederlandse vertaling van het laatste boek van Byung-Chul Han: ‘De nieuwe wereld, spreken over God’. Dit is geen reclame. ;)
Deze inzichten houden ons een spiegel voor
Deze inzichten laten ons niet alleen zien in welke tijd we leven, deze inzichten houden ons ook een spiegel voor. Een zeer confronterende- en soms ook pijnlijke spiegel als we ontdekken dat het niet eenvoudig is om niet ‘gelijkvormig aan deze wereld’ te worden. Het verdwijnen van gemeenschapszin en gezamenlijke traditie heeft ook invloed op onze plaatselijke gemeenten en op ons gezamenlijk netwerk van de Unie-ABC. Het grotere verband buiten en binnen de gemeente is zeker niet meer vanzelfsprekend voor veel mensen.
Het valt niet mee om te onderkennen dat we ons meer aan deze tijd aanpassen dan we onszelf vaak wijsmaken. Niet alleen onze kinderen ervaren hier de schade van, alle generaties hebben te maken met de druk van prestatie en het verlies van gemeenschappelijkheid. Dit druppelt zowel ons leven alsook onze gemeenten binnen. En druppelen kan stromen worden. Dit zien we bijvoorbeeld in de extreme behoefte om jezelf te tonen, te profileren en te presenteren. De ‘performance’ op een podium levert zichtbaarheid op, maar geen diepte, zegt filosoof Han. De aandacht is verdeeld, de spanningsbogen beperkt en het ligt voor de hand dat dit gevolgen heeft voor ons gemeenschapsleven en het gezamenlijk dragen van verantwoordelijkheid in onze gemeenten.
Maar hoe kunnen we hier nu iets tegenoverstellen? Hoe kunnen we nu concreet vormgeven aan de vernieuwing van onze gezindheid en ons denken veranderen in het denken van onze Heer Jezus Christus.
Christelijke vorming
Zo komen we op het gebied van christelijke vorming, wat we soms ook wel discipelschap noemen. En dat laatste is één van de kroonjuwelen uit de baptistentraditie, heb ik mij laten vertellen.
Nu heb ik inmiddels heel wat boeken over geestelijke vorming verzameld en gelezen. Naast mijn studie heb ik samen met jeugdwerkers en missionaire werkers ook 2 intensieve leertrajecten gevolgd over discipelschap bij LEF en Nederland Zoekt. Daarin heb ik veel geleerd wat ik vandaag nog steeds kan toepassen.
Toch is er vorig jaar is er in dit verband nog een bijzonder boek verschenen over christelijke vorming wat op een diepe manier indruk maakte. Dit boek gaat in op het bovengenoemde verhaal over de veranderingen in de maatschappij en op het effect ervan op ons geestelijk leven en probeer daar geestelijke antwoorden op te geven. Dit boek heet in het Nederlands De Weg Volgen: bij Jezus zijn, op Jezus lijken, als Jezus leven en het is geschreven door de Amerikaanse voorganger John Mark Comer.
John Mark Comer laat in zijn boeken zien dat hij deze confronterende spiegel niet uit de weg gaat, omdat het ons helpt om de geestelijke en praktische waarde van de Bijbelse boodschap voor ons persoonlijk leven te (her-)ontdekken. Dat geld in het bijzonder voor zijn boek ‘De Weg Volgen: bij Jezus zijn, op Jezus lijken, als Jezus leven’. Christelijke vorming is tegenvorming, stelt Comer. Hij verwijst hierbij ook naar het werk van Byung-Chul Han.
Comer doet dit in vlotte taal, zeer belezen met veel citaten uit de Bijbel en van geloofshelden uit de kerkgeschiedenis. Daarbij heeft hij een heldere driedeling die hij ontleent aan de rabbijnse traditie uit de tijd van Jezus: bij Jezus zijn, op Jezus lijken, als Jezus leven. Dit was manier waarop rabbijnen in die tijd lesgaven en dat is de manier waarop Jezus zijn leerlingen ‘stage laat lopen’. Hij blijft hiermee dicht bij de Bijbel en stelt Jezus centraal.
Een geloof dat verschil maakt voor het dagelijkse leven
Dit past natuurlijk zeer goed bij een belangrijke kernwaarde van Samen Jong die rekening houdt met een gemeente voor alle generaties: ‘Jezus boodschap serieus nemen: Een geloof dat verschil maakt voor het dagelijks leven’. Daar worden alle generaties door gevormd.
Geestelijke vorming is tegenvorming
John Mark Comer stelt in dit boek: Als wij niets doen als christenen dan worden we gevormd door de invloeden van de wereld om ons heen. Als wij dus worden gevormd naar het beeld van Christus is dat dus voor een groot deel ‘tegenvorming’. En dat is precies wat Paulus lijkt te zeggen in de bovenstaande tekst uit Romeinen 12.
Onze vorming is een samenspel van keuzes die wij maken en van het werk van de heilige Geest in ons. Die twee kunnen we nooit tegen elkaar wegstrepen. Gelukkig zijn zij die naar mijn woorden luisteren en ook doen, zegt Jezus aan het einde van de Bergrede. Doen vraagt altijd om het maken van keuzes. Lees bijvoorbeeld Jakobus 1:21-27. De Bijbel staat er vol mee.
Twee punten
Het boek is een schat aan inzichten en oefeningen om bij Jezus te zijn, op Jezus te lijken en als Jezus te leven. Samen met alle podcasts en cursussen kun je er voorlopig zoet mee zijn. Dus het gaat te ver om het hele boek van Comer hier te bespreken. Twee belangrijk punten wil ik op deze plek noemen:
1. Geestelijke vorming is het vormingsproces tot mensen van de liefde in Christus (p.90). Comer gebruik hier ook het beeld uit Johannes 15 van de rank in de Wijnstok. Het is dus van groot belang om bewust met deze vorming in Christus bezig te zijn. Als we dit niet doen worden we hoe dan ook gevormd door andere dingen die ons bezighouden.
In hoeverre zijn we persoonlijk en als gemeente bezig om bewust vorm te geven aan het leerproces om bij Jezus te zijn, op Jezus te lijken en als Jezus te leven? Hoe geven we hier gericht vorm aan in ons leven en in ons gemeente? Is er ruimte om te leren en stage te lopen? Is er ook ruimte om fouten te maken? Is er goede begeleiding in dit leerproces? Hoe dragen we met elkaar deze verantwoordelijkheid? Hoe kunnen we jongere en oudere generaties met elkaar verbinden, zodat ze van elkaar kunnen leren?
We leven nu in een tijd waarin steeds meer jongeren verlangen naar een duidelijk geestelijk vormingsproces. En de oudere generaties kunnen hier aansluitend de zegen van ervaren.
2. Geestelijke oefeningen kunnen de gelegenheid scheppen zodat God door zijn Geest in ons leven kan werken zodat we steeds meer op Jezus gaan lijken en als Jezus gaan leven.
Het is belangrijk om samen te eten en het is onze missionaire taak om ruimte te maken voor het goede nieuws, het goede nieuws te verkondigen en het goede nieuws te laten zien, lezen we in het boek. Dit past weer mooi bij de kernwaarde van Samen Jong: Een beste buur zijn.
Net als christenen door de jaren heen geeft Comer ook aandacht aan geestelijke oefeningen als bidden, Bijbellezen, vasten, afzondering. Een van de oefeningen is het opstellen van een leefregel. Dit was heel wat eeuwen terug al één van de oefeningen die veel christenen deden. Comer vergelijkt dit met de stokken die een wijnstok de goede kant op laten groeien.
Een leefregel helpt je onder meer om tot rust te komen en te leven in harmonie met je diepste verlangens die God in je heeft gelegd. Het helpt je om in het juiste tempo te leven. In een regel kun je positieve oefeningen vastleggen als regelmatig tijd voor gebed en Bijbellezen, gastvrij te zijn en goede daden doen voor de gemeente en je buren. Daarnaast kun je in een regel ook grenzen stellen voor het gebruik van sociale media, binge watchen en andere afleidingen om zo meer tijd vrij te maken voor het leerproces om als Jezus te kunnen leven.
Life Rules
Een duidelijk voorbeeld hiervan is het project Life Rules van de EO/CHE. Met deze tien regels worden jongeren aangemoedigd om onder meer te kiezen waardoor ze zich laten vormen, je aandacht niet te laten kapen, stil te zijn, langzamer te leven en actief te ontbubbelen. Zo kunnen dit dagelijkse toepassingen van Bijbelse waarheden worden, die ruimte scheppen om bij Jezus te zijn, op Jezus te lijken en als Jezus te leven.
Tegen alle opdringerigheid die jongeren tegenkomen offline en online kan er zo ruimte vrijkomen om tijd te maken voor wat echt belangrijk is: de offline relatie met goede vrienden en de geestelijke relatie met God. Een voorbeeld waar alle generaties van kunnen leren voor hun leven met elkaar en hun leven met God.
Zo hadden wij als gezin ooit een eenvoudige regel waarin we lieten merken dat we gastvrij wilde zijn voor onze omgeving, anderen voor het eten uitnodigden en zo met elkaar wilden genieten van de goedheid van God. We hadden als motto gekozen voor de tekst: ‘Proef en geniet de goedheid van de Heer!’ (Psalm 34:9). Dit was duidelijk te lezen voor iedereen die bij ons in huis was. Dit was wat we belangrijk vonden en het gaf richting in ons gezinsleven.
Samen met alle generaties leren mensen te worden van de liefde in Christus
Hoe mooi zou het zijn als we niet alleen een persoonlijke regel maken, maar als we hierin met elkaar als gezin, kring of gemeente een regel maken waarin we elkaar kunnen aanmoedigen, elkaar kunnen aanspreken en samen delen hoe deze regel ons verder brengt als mensen van de liefde in Christus.
Het boek van Comer biedt veel om als gemeente met alle generaties te leren van Jezus. Maar het is natuurlijk niet het enige boek en het slagen van al deze dingen is gelegen in het doen ervan in onze praktijk.
Ik hoop dat het zo mag bijdragen om christen en gemeente te zijn in een opdringerige wereld, waarin alle generaties met elkaar mogen optrekken achter Jezus aan. Niet aanpassen aan deze wereld, maar verandert te worden in onze gezindheid om Gods wil te ontdekken.
Zo kunnen we door Gods Geest van Hem genieten en van Hem leren hoe we ruimte maken, onze tijd goed kunnen besteden en bewust ons te laten vormen als mensen die groeien in de liefde van Christus onze Heer en Meester.
Ronald van den Oever is Jeugdwerkadviseur bij de Unie-ABC en docent aan de Jeugdwerkers Opleiding van het Evangelisch College
Tip:
* Luister ook de podcast van Begrijpend Leven waarin Marina Bouwman vertelt over de cursus van ‘De Weg Volgen’ met 150 jongvolwassenen.
* Het werkboek van Samen Jong zal verschijnen in februari 2026.